Το βιβλίο “Η Ψυχή των Αθώων”, της συγγραφέως Μαρίτας Κακούρη, το οποίο αποτελεί μυθιστορηματική βιογραφία του τ. Υπουργού Παιδείας Χάρη Καρατζά προλόγισε ο βουλευτής ΝΔ Χανίων Βασίλης Διγαλάκης.
Η ομιλία του βουλευτή ακολουθεί:
Κυρίες και κύριοι
Φίλες και φίλοι
Το βιβλίο που παρουσιάζεται απόψε και είναι γραμμένο ως μυθιστορηματική βιογραφία για μία σημαντική προσωπικότητα των Χανίων, τον Χάρη Καρατζά, ο οποίος έφυγε από κοντά μας πριν από λίγους μήνες σε ηλικία 85 ετών, έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον: ανθρωποκεντρικό, συναισθηματικό και αποκαλυπτικό, δεν είναι μόνο μία «ιστορία για το φως και τη σκιά, το χαμόγελο και την πίκρα, την ελευθερία και την αξιοπρέπεια», όπως εύστοχα παρατηρεί η συγγραφέας του.
Είναι, ταυτόχρονα, μία εκ βαθέων «εξομολόγηση», ένα οικογενειακό «ημερολόγιο», οι σελίδες του οποίου γράφτηκαν εκ των υστέρων και πλέον αποκαλύπτονται για πρώτη φορά στο ευρύ κοινό.
Σελίδες που αφορούν τη ζωή, τη διαδρομή, τα κατορθώματα και τις αστοχίες, τις εκμυστηρεύσεις και τις αγωνίες, ενός άξιου τέκνου των Χανίων, που ευτύχησε να διανύσει τον δρόμο τον οποίο συνειδητά επέλεξε, σε ταραχώδεις εποχές, σε δύσκολες καταστάσεις, με ήθος και χωρίς να χάσει την ψυχή του.
Σελίδες γραμμένες με τρόπο που φανερώνουν, άλλοτε άμεσα και έντονα και άλλοτε έμμεσα, τη στενή συναισθηματική σχέση και τους ιδιαίτερους ψυχικούς δεσμούς της συγγραφέως με τον αείμνηστο Χανιώτη πολιτικό και θείο της – αδελφό της μητέρας της. Σελίδες που αναπόφευκτα απευθύνονται στον ψυχισμό του αναγνώστη. Εκεί στοχεύει η Μαρίτα Κακούρη. Συνειδητά, έχω την πεποίθηση. Και το κάνει με σαφήνεια, αποδεχόμενη μέσα από τη γραφή της, το χιούμορ που «επιστρατεύει» και τον τρόπο με τον οποίο εξιστορεί τα γεγονότα, τον γοητευτικό υποκειμενισμό που τη διακρίνει.
Ο Χάρης Καρατζάς γεννήθηκε στον Αλικιανό Χανίων το 1935. Σπούδασε Νομικά και Οικονομικές και Πολιτικές Επιστήμες στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Αποτέλεσε ηγετικό στέλεχος της ΕΡΕΝ και διετέλεσε γενικός γραμματέας του Υπουργείου Παιδείας στην κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας το 1974. Το 1974 και το 1977 εξελέγη βουλευτής στην εκλογική περιφέρεια της Β’ Αθήνας, ενώ στην επανεκλογή του, στις εκλογές του 1985, ήταν στα ψηφοδέλτια της εκλογικής περιφέρειας Χανίων. Διετέλεσε Υφυπουργός Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων την περίοδο 1977-1980, ενώ το 1990 ήταν υποψήφιος Δήμαρχος Χανίων.
Ήταν εκπρόσωπος μιας γενιάς πολιτικών με υψηλό ήθος και περγαμηνές στην υπεράσπιση της Δημοκρατίας και στην ανασυγκρότηση του μεταπολιτευτικού κράτους, ο οποίος υπηρέτησε με προσήλωση και τον τόπο του, τον Νομό Χανίων, αφήνοντας απτό και μετρήσιμο έργο στην επιστήμη, την πολιτική και την κοινωνία, και ξεχωριστά στον τομέα της Παιδείας, όπου υπήρξε υπόδειγμα για όλους τους επόμενους.
Θα ήθελα, όπως είναι φυσικό, να σταθώ ιδιαίτερα στην Παιδεία. Μπήκα στο Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο το 1980 και το έτος μου εγκαινίασε τις νέες εγκαταστάσεις στην Πολυτεχνειούπολη Ζωγράφου. Ήταν μία από τις 50 πανεπιστημιακές σχολές όλης της χώρας στις οποίες ο Χάρης Καρατζάς παρακολουθούσε ταυτόχρονα την πρόοδο των οικοδομικών εργασιών κατά τη διάρκεια της θητείας του στο Υπουργείο Παιδείας. Ο ίδιος, προβάλλοντας το έργο της κυβέρνησης, ανέφερε ότι είχαν εξασφαλιστεί για τα Πανεπιστήμια της χώρας 4.000 στρέμματα στα Ιωάννινα, 3.500 στρέμματα στα Χανιά, 1.000 στην Ξάνθη, 1.400 στο Ρέθυμνο, 2.200 στην Πάτρα, 3.000 στην Κομοτηνή και 1.000 στο Ηράκλειο. Σημαντική, λοιπόν, η συμβολή του και στο ξεκίνημα του Πολυτεχνείου Κρήτης, ενώ στο Ηράκλειο αγωνίστηκε να πείσει τους ντόπιους ότι είναι αναγκαίο να χτιστεί το Πανεπιστήμιο Κρήτης έξω από την πόλη, ώστε να εξασφαλιστεί η απαιτούμενη έκταση.
Για να αξιολογήσουμε τη σημασία του εγχειρήματος, αρκεί να αναλογιστούμε ότι το 1960 Ανώτατες Σχολές υπήρχαν μόνο σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη. Την περίοδο 1974-1980 ξεκίνησε η ανάπτυξη των περιφερειακών πανεπιστημίων, αυξήθηκε ο προϋπολογισμός των ΑΕΙ κατά 316%, οι δαπάνες κτιριακών εγκαταστάσεων κατά 415% και οι καθηγητές των ΑΕΙ κατά 70%. Καθιερώθηκαν, επίσης, άδειες και υποτροφίες για εργαζόμενους φοιτητές, ενώ διατέθηκαν σημαντικά κονδύλια για τη σίτιση των φοιτητών, για φοιτητικές εστίες και για υποτροφίες εσωτερικού και εξωτερικού.
Φίλες και φίλοι
Στο βιβλίο της Μαρίτας Κακούρη, «Η Ψυχή των Αθώων», παρουσιάζονται και αρκετές άγνωστες πτυχές της ζωής του Χάρη Καρατζά.
Ως μέλος της Διοικούσας Επιτροπής των Πανεπιστημίων, ο Χάρης Καρατζάς ζήτησε ακρόαση από τον τότε πρωθυπουργό Κωνσταντίνο Καραμανλή, τον οποίο επισκέφθηκε μαζί με έναν συμφοιτητή του και πέτυχαν, στις αρχές του 1961, την καθιέρωση μειωμένου φοιτητικού εισιτηρίου, τη μεταφορά ενός μαθήματος στο επόμενο έτος (όποιος αποτύγχανε και στη δεύτερη εξεταστική περίοδο εγγραφόταν στην προηγούμενη χρονιά φοίτησης) και τη μείωση του δικαιώματος εγγραφής στο ήμισυ, αρχικά μόνο για τα τέκνα των δημοσίων υπαλλήλων.
Ήξερε, όμως, πού να τραβήξει τη γραμμή και, όχι τυχαία, επέμενε ότι η εξυγίανση της Παιδείας θα επιτευχθεί μόνο αν η κυβέρνηση αδιαφορήσει για το πολιτικό κόστος. Το 1978 ψηφίστηκε νόμος, ο οποίος, μεταξύ άλλων, καταργούσε τη δυνατότητα μεταφοράς πολλών μαθημάτων και όριζε φοίτηση συγκεκριμένου χρονικού διαστήματος. Όταν ξεσηκώθηκε η αντιπολίτευση και οι «αιώνιοι» φοιτητές ξεχύθηκαν με πανό στους δρόμους, ο ίδιος τόνιζε ότι «η αντιδικία και η ένταση είναι έννοιες αντίθετες προς την αποστολή των Πανεπιστημίων και όσοι την υποθάλπουν δεν είναι ούτε προοδευτικοί ούτε δημοκράτες. Προοδευτικά δεν είναι τα κόμματα που εξαπολύουν ωραία, αλλά ανεύθυνα συνθήματα. Προοδευτικά είναι εκείνα, που έχουν υπεύθυνες θέσεις και έργο θετικό υπέρ των νέων και κυρίως εκείνα, που επιτρέπουν εντός και εκτός του κόμματος τον διάλογο».
Θέσεις τόσο επίκαιρες, ακόμα και σήμερα!
Ο Χάρης Καρατζάς είχε μεγάλη αίσθηση του καθήκοντος και της ευθύνης της «Διοίκησης της εταιρείας που λέγεται “Πανεπιστήμια της Ελλάδος”», όπως έλεγε ο ίδιος και χαρακτηριστικά αναφέρει το βιβλίο. Υπενθύμιζε στο περιβάλλον του ότι δεν είναι εφικτό να παράγει έργο και να ασχολείται με προσωπικά προβλήματα ψηφοφόρων. Κάτι που πιθανότατα του στοίχισε σε επόμενες εκλογικές αναμετρήσεις, αλλά ήταν αντιπροσωπευτικό του ήθους και της αντίληψής του για την πολιτική.
Ένα άλλο άγνωστο περιστατικό της ζωής του Χάρη Καρατζά, που αναφέρει το βιβλίο της Μαρίτας Κακούρη, είναι η επίσκεψη του χωροφύλακα από τη Σαντορίνη, ο οποίος επέβλεπε τους περιοριστικούς όρους κατά τη διάρκεια της εξορίας του στο νησί. Παρόλο που συνήθως δεν δεχόταν κόσμο για προσωπικές υποθέσεις στο υπουργείο, ανέβαλε δείπνο με παράγοντες για να «πιει ένα κρασί σε ένα κουτουκάκι» με τον χωροφύλακα, ο οποίος είχε πάει για να τον ευχαριστήσει για όλα όσα του δίδαξε ο Υπουργός όταν ήταν εξόριστος και τα οποία άλλαξαν τη ζωή του χωροφύλακα, καθώς είχε δώσει εξετάσεις και ήταν πλέον στρατονόμος.
Όπως χαρακτηριστικά αναφέρεται στο βιβλίο: «Ειλικρινής με τον εαυτό του, δεν ξέχασε ποιος είναι, δεν είχε ανάγκη την κολακεία ή τις ανθοδέσμες – ήταν ο ίδιος μια ανθοδέσμη φωτός».
Το βιβλίο της Μαρίτας Κακούρη αποτελεί, ουσιαστικά, ένα «ψυχογράφημα» του Χάρη Καρατζά. Μέσα από την αφήγηση σειράς γεγονότων, για το αντιστασιακό του «αποτύπωμα» και τα βασανιστήρια που υπέστη επί δικτατορίας, την εξορία του στη νήσο Θήρα, που ουδεμία σχέση είχε τότε με την κοσμοπολίτικη, μετέπειτα, Σαντορίνη, αλλά και την πολιτική του διαδρομή. Χαρακτηριστικά της προσπάθειάς του να κρατήσει ψηλά το δικό του ηθικό και τη συγκρότησή του είναι τα σκίτσα και τα ποιήματα, οι «Απαγγελίες στην Καλντέρα», που δημιούργησε κατά τη διάρκεια της εξορίας του και παρατίθενται στο βιβλίο.
Σε αυτό το «ψυχογράφημα», παρουσιάζεται ο Χάρης Καρατζάς, όπως πορεύτηκε στη ζωή του: ολιγαρκής και επίμονος. Μεθοδικός και διεισδυτικός. Πατριώτης και υπέρμαχος της ελευθερίας. Πολυπράγμων και ανήσυχο πνεύμα, με το θάρρος της γνώμης του, που εξέφραζε με παρρησία, αλλά και πηγαίο χιούμορ. Εύστροφος και πιστός φίλος. Τολμηρός, ακόμα και όταν ο φόβος τον πολιορκούσε.
«Μπορείς να τα νικήσεις όλα, αν όλα τα αντικρίσεις. Οι φράκτες όλου του κόσμου είναι χαμηλοί μπρος στο κάλπασμα των αισθημάτων. Δεν συγκρατούν τον άνεμο και την ψυχή συρματοπλέγματα», έγραψε ο Χάρης Καρατζάς σε πραγματικά δύσκολες εποχές.
Αγαπητή Μαρίτα, σ’ ευχαριστώ θερμά για την τιμή που μου έκανες να προλογίσω αυτό το πολύτιμο οικογενειακό «ημερολόγιο», το οποίο ξεκίνησε ήδη το ταξίδι του στις θάλασσες της γνώσης και της λογοτεχνίας. Εύχομαι από καρδιάς, να είναι ένα μεγάλο και καλό ταξίδι…
